Dil ve konuşma becerileri gelişirken her konuşma sesinin(harflerin) öğrenildiği belli bir yaş aralığı vardır. Bu yaş aralığı sonrasında sesin konuşma içinde uygun olarak üretilmesi bu sesin edinildiğinin göstergesidir. Topbaş, S.(2005)’ın ülkemizdeki çocuklarla yaptığı çalışmaya göre 3 yaş 6 aylık döneme kadar hece başı ve hece sonu pozisyonlarda bulunan tüm sesler (%90 oranda) çocuklar tarafından edinilmektedir.
Artikülasyon hataları çocuklar konuşmayı yeni öğrenmeye başladığında sıklıkla görülür. Bu süreçte:
arı yerine; ayı
kedi yerine; tedi
süt yerine; tüt
gibi hatalı kullanımlar görülebilir. Bir çok çocuk öğrenme sürecinin bir parçası olan bu hataları kısa süre içinde düzeltecektir. Normal gelişim sınırları dışında (3,5 yaş sonrasında) artikülasyon hatalarına devam eden çocukların mutlaka bir uzman tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir.
Fonolojik bozuklukta görülen hatalar da artikülasyon bozuklukları gibi anlaşılırlığı etkiler. Ancak fonolojik bozuklukta hata örüntüleri daha karmaşık ve kimi zaman tutarsız yapıdadır. Mutlaka uzman dil ve konuşma terapisti tarafından çözümlenmesi gereklidir. Bu hata örüntülerinden bazıları;
- önleştirme, (kedi yerinetedi)
- artlaştırma, (taş yerinekaş)
- seslerin yer değiştirmesi, (askı yerineaksı)
- hece/ses yitimi,(dondurma yerinedoduma)
- benzeşim işlemleri, (portakal yerinepopapay)
- duraklaştırma, (gar yerinekar)
- akıcıların değiştirilmesi (salı yerine sayı) gibi
çok sayıda hata örüntüsü beraber ya da tek başına bulunabilir. Buradaki hata örüntülerini detaylandırırsak;
Hece/ses yitimivurgulu veya vurgusuz bir sözcüğü oluşturan hecelerden birinin söylenmemesi, silinmesidir.
- /telefon/ yerine /tefon/
Seslerin yer değiştirmesi: Sözcüğü oluşturan ünsüzlerin (veya hecelerin) birbiri ile yer değiştirmesidir.
- /şemsiye/ yerine /şesmiye/
- /reçel/ yerine /leçer/
Dil ve konuşma terapisti çocuğun yaptığı hata örüntüsünü değerlendirir ve buna göre bir terapi planı hazırlar. Terapi programının sürdürülmesi ve ailenin terapistle işbirliği içinde olmasıyla çocuk daha kolay, hızlı biçimde doğru üretimi yapabilecektir.
Terapinin Önemi
Konuşma sesi bozukluğuna sahip çocuklarda konuşma anlaşılırlığı düşük olduğu için bu çocuklar okul öncesi dönemde akranlarıyla iletişim problemleri yaşamakta, ilköğretimin ilk yıllarında ise akademik olarak zorlanmaktadır. Bu durumda, konuşma sesi bozukluğu olan çocukların erken tespit edilmesi ve kısa sürede rehabilite olmaları önem taşır.
Konuşma anlaşılırlığı düşük olduğu fark edilen bir çocuk mutlaka uzman dil ve konuşma terapisti tarafından değerlendirme almalı, terapistin belirlediği sıklıkta terapiye başlamalıdır.
NOT:Değerlendirme aldığınız kişinin Dil ve Konuşma Terapisti olup olmadığı hakkında mutlaka ön araştırma yapınız. Sertifika ya da kısa süreli eğitimlerle terapi yaptığını iddia eden kişiler konusunda dikkatli olunuz. Dernek üyesi tüm terapistlere ulaşmak için www.dktd.org adresini inceleyebilirsiniz.
Faydalı Olabilecek Yayınlar
- Resimlerle Söylüyorum, Mirket Yayınları, 2016
- Sözcük Dedektifi, Mirket Yayınları, 2016
- LRY Seslerini Söylüyorum, Mirket Yayınları, Ocak 2017
- K G Seslerini Söylüyorum, Mirket Yayınları, Eylül 2018
- S-Z Seslerini Söylüyorum, Mirket Yayınları, Mart, 2020
- Ş-Ç-C Seslerini Söylüyorum, Mirket Yayınları, Kasım,2020
Kaynaklar
Ege, P., 2010, Türkçe’deki Ünsüzlerin Edinimi: Bir Norm Çalışması, 25(65), s.16-34, Türk Psikoloji Dergisi.
Topbaş, S.(ed.), 2005, Dil ve Kavram Gelişimi, Kök Yayıncılık
www.asha.org
