Dil ve konuşma becerileri gelişirken her konuşma sesinin (/p/, /k/, /ş/, /r/…vb) öğrenildiği belli bir yaş aralığı vardır. Bu yaş aralığı sonrasında sesin konuşma içinde uygun olarak üretilmesi bu sesin edinildiğinin göstergesidir. Topbaş, S.(2005) ülkemizdeki çocuklarla yaptığı çalışmada 3 yaş; 6 aya kadar hece başı ve hece sonu pozisyonlarda bulunan tüm seslerin (%90) edinildiğini belirtmektedir.
Fonolojik bozuklukta görülen hatalar da artikülasyon bozuklukları gibi anlaşılırlığı etkiler. Ancak fonolojik bozuklukta hata örüntüleri daha karmaşık yapıdadır. Mutlaka uzman dil ve konuşma terapisti tarafından çözümlenmesi gereklidir. Bu hata örüntülerinden bazıları;
- önleştirme, (kedi yerine tedi)
- artlaştırma, (taş yerine kaş)
- seslerin yer değiştirmesi, (askı yerine aksı)
- hece/ses yitimi,(dondurma yerine doduma)
- benzeşim işlemleri, (portakal yerine popapay)
- duraklaştırma, (gar yerine kar)
- akıcıların değiştirilmesi (salı yerine sayı) gibi
çok sayıda hata örüntüsü beraber ya da tek başına bulunabilir. Buradaki hata örüntülerini detaylandırırsak;
Hece/ses yitimi: Vurgulu veya vurgusuz bir sözcüğü oluşturan hecelerden birinin söylenmemesi, silinmesidir.
- /telefon/ yerine /tefon/
Seslerin yer değiştirmesi: Sözcüğü oluşturan ünsüzlerin (veya hecelerin) birbiri ile yer değiştirmesidir.
- /şemsiye/ yerine /şesmiye/
- /reçel/ yerine /leçer/
Dil ve konuşma terapisti çocuğun yaptığı hata örüntüsünü değerlendirir ve buna göre bir terapi planı hazırlar. Terapi programının sürdürülmesi ve ailenin terapistle işbirliği içinde olmasıyla çocuk daha kolay, hızlı biçimde doğru üretimi yapabilecektir.
Fonolojik Bozukluklara Neden Müdahale Edilmeli?
Fonolojik (sesbilgisel) bozukluğa sahip çocuklarda konuşma anlaşılırlığı düşük olduğu için bu çocuklar okul öncesi dönemde akranlarıyla iletişim problemleri yaşamakta, ilköğretimin ilk yıllarında ise akademik olarak zorlanırlar. Bu durumda, fonolojik bozukluğu olan çocukların erken tespit edilmesi ve kısa sürede rehabilite olmaları önem taşır. Erken tanı ve terapiyi önemli kılan bir diğer nokta ise, çocuğun dili edindiği kritik dönemde bu bozukluğun üstesinden gelmesinin daha kısa sürmesiyle dilin diğer bileşenlerinin bu bozukluktan etkilenmesini önlemektir.
Konuşma anlaşılırlığının düşük olduğu fark edildiğinde mutlaka bir dil ve konuşma terapisti tarafından değerlendirme yapılmalı, terapistin belirlediği sıklıkta terapi sürecine geçilmelidir.
Faydalı Olabilecek Yayınlar
- Resimlerle Söylüyorum, Mirket Yayınları, 2016
- Sözcük Dedektifi, Mirket Yayınları, 2016
- Konuşma Sesi Oyunları, Mirket Yayınları, 2018
Kaynaklar
Ege, P., 2010, Türkçe’deki Ünsüzlerin Edinimi: Bir Norm Çalışması, 25(65), s.16-34, Türk Psikoloji Dergisi.
Topbaş, S.(ed.), 2005, Dil ve Kavram Gelişimi, Kök Yayıncılık
