/l/, /r/ ve /y/ sesleri ünsüz sesler tanımlanırken “akıcı sesler”olarak gruplandırılmıştır. Bu sesleri üretmede güçlük yaşayan ya da bu sesleri kullanırken hata örüntüsü geliştiren çocuklar konuşma sesi bozukluklarısınıfında değerlendirilir.
Akıcı Seslerin Değiştirilmesi
Aşağıdaki örnekler Türk çocukları ile yapılan araştırma kayıtlarından alınmıştır (Topbaş, 1997; 2004/5). Okuyuculara kolaylık ve yol göstermesi açısından çocuğun söyleyişine en yakın ortografik yazım parantez içinde gösterilmiştir. (Uluslararası Sesçil Yazım(IPA)bu yazıda kullanılmamıştır)
*[Ü:] = ünlünün uzatılması,
*/Ø/ = ses düşmesi
- Akıcıların birbiri yerine kullanılması: /l/, /y/, /r/ ünsüzlerinin birbirlerinin yerine kullanılmaları.
/l/, /y/ → /r/ → /rüya/ → (lüya)
/araba/ → (alaba)
/y/, /r/ → /l/ → /ayak/ → (alak)
/arı/ → (alı)
- Akıcı daralmalıların yarı-ünlüye dönüştürülmesi/kayması: /l/ ve /r/ ünsüzlerinin yerine /y/ ünsüzünün kullanılması.
/l/, /r/ → /y/ → /arı/ → (ayı)
/salı/ → (sayı)
- Akıcıların ünlüleşmesi: /l/, /y/ ve /r/ ünsüzlerinin atılarak/silinerek kendilerinden önce gelen ünlü süresinin uzatılarak söylenmesi.
/l/, /y/, /r/ → */Ø/ → *[Ü:]
/bardak/ → (ba:dak)
/bal/ → (ba:)
Ne Zamana Kadar Beklemeliyiz?
Topbaş (2004/5), yaptığı araştırmada Türkçe konuşan çocukların yaptığı fonolojik işlemlere göre akıcıların değiştirilmesinin 5 yaş; 6 aylık dönemde sonlanması gerektiğini belirtmektedir. 5 buçuk yaşını geçmiş ancak hala /l/, /r/ ve /y/ seslerini üretmekte güçlük çekiyor olması ya da bu sesleri birbirinin yerine kullanıyor olması müdahale edilmesi gerektiğini göstermektedir.
Neden Müdahale Edilmeli?
/l/, /r/ ve /y/ seslerine yönelik güçlük yaşayan çocukların, okul öncesi dönemde tespit edilip uzman dil ve konuşma terapistitarafından değerlendirilmesi, müdahalede bulunulması okul dönemi için önem taşımaktadır. Müdahale nedenleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- /l/ ve /r/ sesi üretimi, dilin ağız içinde doğru pozisyonlamasını gerektirdiği için çocuk yardımsız olarak bu sesi doğru üretmekte güçlük çekebilir.
- Konuşma sesi bozuklukları ileriki yıllarda okuma yazma öğrenme sürecine giren çocuğun sesleri(harfleri) yanlış kodlamasına (/r/ yerine /y/ yazmak gibi), dolayısıyla anlam bozukluklarına neden olabilir.
- Çocuğun /l/ ve /r/ sesini hatalı ürettiği konuşma biçimi akranları tarafından “bebeksi”olarak görülebilir. Sosyalleşme sürecine olumsuz etkide bulunabilir.
Faydalı Olabilecek Kaynaklar
Rüya Göremeyen Burak, Mirket Yayınları, Ocak 2018
LRY Seslerini Söylüyorum, Mirket Yayınları, Ocak 2017
Resimlerle Söylüyorum, Mirket Yayınları, Kasım 2016
Sözcük Dedektifi, Mirket Yayınları, Kasım 2016
Kaynakça
Topbaş, S., Topbaş, S., Dil ve Kavram Gelişimi, S. Topbaş (Ed.), Kök Yayıncılık, Ankara, 75-101 (2007)
http://www.asha.org/public/speech/disorders/SpeechSoundDisorders/
